Yazı boyunca sugötürmez (aslında doğru yazımıyla su götürmez) sözcüğünün bir söz öbeği mi, bir sıfat mı, nasıl kurulmuş bir terim mi, edebiyat tarihinde nasıl yankı bulduğu gibi katmanları edebiyatçı bir gözle irdeleyeceğim. Yazımda hem dil bilimi hem edebi yorum iç içe geçecek, okurun kendi çağrışımlarını yorumlarda paylaşmasını arzu edeceğim.
—
> Kelimelerin gücü: bir şiirde, bir romanda, bir gözlemde ya da bir itiraf şiirinde, doğru sözcük seçimi bir okuyucunun ruh haritasını değiştirir. Bir anlatının “dürüstlüğü”, bir karakterin “kesinliği”, bir çağrışımın sarsıcılığı çoğu zaman “doğru kelime / doğru çağrışım” noktalarında doğar. İşte tam da bu yüzden sugötürmez gibi deyimler, bizim hem dilin sınırlarını hem kalbimizin sınırlarını test eder.
—
“Su götürmez” ifadesinin kökeni ve TDK’daki karşılığı
Türk Dil Kurumu’nun çevrim içi sözlüğünde “su götürmez” ifadesi ayrı sözcüklerden oluşan bir deyim olarak değil, bitişik yazımıyla sugötürmez biçiminde gelenekleşmiş bir kullanım görülür. Habervakti kaynaklı bir yayında, “Sugötürmez ne demektir? TDK’ye göre anlamı: Başka bir yoruma elverişli olmayan, kesin” şeklinde açıklama yer alır. [1]
Ayrıca “su götürmez deyimi” başlığı altında Türkçede yaygın kullanımıyla “kesin, başka yoruma açık olmayan” anlamı verilir. [2]
Dilbilimsel açıdan bakarsak, su götürmez deyimi bir sıfat-fiil yapısının bileşik hâlini kazanmıştır: kök “su götür” ile olumsuzluk eki “–mez” birleşmiş, artık ayrı sözcükler değil, bir bütün hâlinde algılanan bir terim olmuştur. Leksik olarak zamanla “sözgötürmez”, “sugötürmez” gibi kalıplaşmış biçimleri doğmuştur.
Böylece TDK açısından “sugötürmez” ifadesi kesinlik, şüphe kabul etmezlik, yadsınamazlık vurgusunu taşıyan bir sıfat olarak işlev görür.
—
Edebi metinlerde “sugötürmez” nasıl yankı bulur?
Romanlarda karakterin iç sesi ve dogma
Bir romanda, özellikle psikolojik derinlik taşıyan karakterlerde, “sugötürmez” bir inanç ya da saplantı olabilir. Örneğin, bir karakterin zihninde “Onun hatası sugötürmez” dediğini düşünelim: bu, karakterin dünyasında bir noktanın dokunulmazlığıdır, sorgulanamazlığıdır. İç monologda geçen bu ifade, okurun karakterin körleşmiş kararlılığını, inatçılığını hissetmesini sağlar.
Öte yandan, yazar bu ifadeyi kırılgan bir zeminde de kullanabilir: “Her şey su götürmezmiş gibi görünüyordu ama gerçek, çatlaklardan sızan ışık gibiydi.” Bu kullanımda sugötürmez gibi ifadesi, kesinlik hallerine bile şüphe penceresi açar.
Şiirde metaforik dönüşüm
Şair belki şöyle yazabilir:
> Bu gönül terazisinde
> “sugötürmez” dedim sana
> ama sesin çizgiler arası rüzgâr
> kırdı bu kalıbı da.
Burada “sugötürmez dedim sana” ifadesi, “kesinlikle sana aittir” demektir; ama son mısrada “rüzgâr kırdı bu kalıbı da” diyerek o kesinlik hâlinin kırılabilirliği, metaforik bir çatlakla sürdürülür. Yani sugötürmez denilen ifade bile bir kırılma potansiyeli taşır.
Edebi temalar: hakikat, şüphe, dogma
“Sugötürmezlik” teması edebiyatta “mutlak hakikat arayışı”, “dogmatik inançlar”, “şüpheyle yüzleşme” gibi eksenlerde yer alır. Bir karakterın geçmişte yarattığı “sugötürmez” kabuller, roman ilerledikçe sorgulanabilir hâle gelir; okuyucu, karakterle birlikte bu kabulleri çökertebilir.
Özellikle postmodern anlatılarda “sugötürmez” gibi kavramlar dekonstre edilir: “Evet, eskiden ‘sugötürmez’ derdim, oysa şimdi aynı cümlenin tersini de söylüyorum.” Böylece yazar, dilin, kavramların değişkenliğini gösterir.
—
“Sugötürmez”in sınırları: çaışan eleştirel ölçüler
Her kesinlik iddiası gibi “sugötürmez” de sınırlarıyla gelir. Bir yazar, bir cümlede “sugötürmez gerçek” derse, okuyucu o “gerçek”in neden su götürmez hale geldiğini, hangi söylem ağlarıyla kurulduğunu merak eder.
Eleştirmenler, “sugötürmez” ifadesini kullanıldığında söylemsel iktidar, retorik ya da ideolojik atanışlara dikkat çeker. Örneğin, bir toplum yazarı “Bu adalet sugötürmezdir” diyorsa, okuyucu bu adalet söyleminin kimler tarafından ve hangi iktidar dengeleriyle kurulmuş olabileceğini sorgular.
Dilsel düzeyde de “sugötürmez mi?” sorusu — ki çoğu zaman metin içinde bu karşı soru doğar — okuyucuyu metni derinlemesine düşünmeye çeker. Bir anlatı, kesinliği “sugötürmez”le ilan ederken, kendi söylem taşıyıcılığına da açık verir.
—
SEO uyumlu anahtar kelimelerle metnin unutulmazlığı
Bu yazıda hem “sugötürmez ne demek”, “TDK anlamı sugötürmez”, “su götürmez deyimi” gibi anahtar hitler yer aldı; hem de edebi analizlerle zenginlik katıldı. Bu şekilde okuyucu hem bir arama motorunda sorusuna yanıt bulur hem de metinle duygusal ve kavramsal bir bağ kurar.
—
Okuyucu olarak sen de şimdi düşün: senin zihninde hangi kelime “sugötürmez” kadar kesin, dokunulmaz? Hangi anlatıda bir ifade seni “evet, bu su götürmez” dedirtti? Yorumlarda kendi edebi çağrışımlarını, metinlerini paylaş, birlikte kelimelerin sınırsız gücünü çoğaltalım.
—
Sources:
[1]: https://www.habervakti.com/sugoturmez-kelimesinin-dogru-yazilisi-nedir?utm_source=chatgpt.com “‘Sugötürmez’ kelimesinin doğru yazılışı nedir?”
[2]: https://www.dersimiz.com/deyimler-sozlugu/su-goturmez-deyimi-2692?utm_source=chatgpt.com “Su götürmez deyimi cümle örnekleri | TDK anlamı açıklaması ne demek?”